Chị Tô Thị Huỳnh sinh năm 1946, dân tộc Kinh, quê quán tại ấp Ô Chích, xã Lương Hòa, huyện Châu Thành, tỉnh Trà Vinh.
.png)
Đầu năm 1962, địch dùng bom, pháo đánh phá vào 02 ấp Ô Chích và Ô Bắp của xã Lương Hòa vì nơi đây là vùng căn cứ kháng chiến của ta, mục đích của chúng là tác dân vào vùng kìm để chúng xây dựng “ấp chiến lược” hòng tiêu diệt khu căn cứ của ta. Tháng 8/1963 tiểu đội nữ du kích Lương Hòa được thành lập chiến đấu, đánh giặc để giữ làng và bảo vệ khu căn cứ của ta cùng với đội du kích nam. Tô Thị Huỳnh là nữ xã Đội phó đầu tiên của xã, được phân công làm Tiểu đội trưởng tiểu đội nữ du kích xã Lương Hòa. Nơi đây, lúc bấy giờ địch bố ráp dữ dội không quá 03 ngày chúng càn quét một lần, chị cùng đồng đội chống trả quyết liệt, nhiều lần một mình chị Tô Thị Huỳnh với khẩu súng múc (của Tây) trên tay, đứng mũi chịu sào chiến đấu hăng sai chống càn với địch, buộc bọn chúng phải chạy tán lạn, tháo lui. Với chị càng đánh giặc, càng hăng sai và kiên quyết đánh giặc tới cùng, trận nào chị cũng xung phong đi đầu để diệt giặc. Không có trận đánh nào mà không có mặt chị chỉ huy, nhận được lệnh cấp trên là chị lên kế hoạch chặt chẽ phục kích diệt địch. Tại Cầu O ven, ấp Ô Chích ngõ vào khu căn cứ của ta có địa hình khá thuận lợi, là chiến trường phục kích diệt giặc của chị, chị túc trực phân công canh gác ngày đêm, quyết không để địch lọt vào. Bên cạnh đó, chị cùng đồng đội đánh hàng trăm trận càn quét lớn nhỏ của địch, tiêu diệt hàng 100 tên địch, có biết bao lần làm tan rã hàng ngũ địch. Tin nữ du kích Lương Hòa đứng vững trên quê hương mình ở ven thị xã Trà Vinh, đánh bật kẻ thù đi càn quét, cướp phá đã làm cho ngụy quân, ngụy quyền tỉnh Trà Vinh hoang mang, dao động.
Trong quá trình xây dựng, công tác và chiến đấu, chị Tô Thị Huỳnh luôn tỏ rõ khí phách, bản lĩnh của người chỉ huy, lãnh đạo xuất sắc tiểu đội nữ du kích Lương Hòa và đảm đang nhận nhiều công tác khác nhau, nhưng công việc nào chị cũng đều thực hiện hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Đặc biệt, chị rất có khiếu thuyết phục và cổ vũ phong trào, phá kìm, vận động quần chúng tham gia cách mạng, giải thích chủ trương chính sách của Đảng, Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam, thu đảm phụ, lạc quyên, chiêu mộ tân binh, tuyên truyền, kêu gọi binh sĩ địch về với cách mạng. Chị lãnh đạo chị em nữ du kích đi đến đâu cũng đều nêu gương tiêu biểu về ý thức tổ chức, kỷ luật, đạo đức, lối sống, tác phong về công tác dân vận, được quần chúng nhân dân tín nhiệm, thanh niên nam, nữ khắp nơi thương mến, nể phục.
Phải nhìn nhận rằng, Đội nữ du kích Lương Hòa hoàn thành tốt công tác trước hết có sự lãnh đạo trực tiếp của Đảng bộ, chi bộ, mà trực tiếp là người lãnh đạo chỉ huy, đó là đồng chí Tô Thị Huỳnh, người chị yêu mến của toàn đơn vị, đã hết lòng đồng cam, cộng khổ với đồng chí, đồng đội trong đơn vị. Chị là người tiêu biểu nhất của đơn vị mà còn là nhân tố đầu tiên trong phong trào xây dựng các đội nữ du kích trên địa bàn cả tỉnh, là điển hình khắp miền lúc bấy giờ.
Đội nữ du kích Lương Hòa luôn giữ vững, phát triển nhanh về số lượng, nâng cao chất lượng về mọi mặt, nhất là nghiên cứu về tình hình để đánh địch. Kẻ thù tuy đông quân, được trang bị vũ khí hiện đại, nhưng phải khâm phục trước sự thông minh, tài trí, sự gan dạ, dũng cảm của người lãnh đạo chỉ huy tài ba tô Thị Huỳnh và tinh thần đoàn kết của đội nữ du kích Lương Hòa. Vào ngày 20/12/1966, trong một trận càn quét của địch, bắn phá vào khu căn cứ kháng chiến của ta, chị cùng đồng đội sẳn sàng chống trả quyết liệt và chị đã anh dũng hy sinh. Chị Tô Thị Huỳnh được Hội Đồng cố vấn Chính phủ cách mạng lâm thời miền Nam Việt Nam tuyên dương “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân giải phóng” vào năm 1967 và được tặng thưởng Huân Chương Huân công giải phóng hạng Ba. Nữ Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Tô Thị Huỳnh là một tấm gương tiêu biểu, sáng ngời tinh thần tiến công cách mạng của một người chỉ huy mưu trí, dũng cảm trên quê hương vùng đất anh hùng Lương Hòa./.
(Nguyễn Thị Mười – Ghi theo tư liệu viết sử phụ nữ Trà Vinh)
